Ελευθερές

ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ

Σε απόσταση 17 χιλιομέτρων δυτικά της Καβάλας βρίσκεται το χωριό Ελευθερές. Στην απογραφή του 1920 είχε  737 κατοίκους, ενώ στην απογραφή του 1940  είχε 1384. Το χωριό έχει γηγενής κατοίκους, πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη από την περιοχή της Σηλύβριας, στα παράλια της Προποντίδας , Μικρασιάτες  από το  Ακ-κιοϊ μια μικρή κωμόπολη στις εκβολές του ποταμού Μαίανδρου  κοντά στην αρχαία Μίλητο, Πόντιοι από την περιοχή της Σαμψούντας, οικογένειες Σαρακατσαναίων, Ηπειρώτες που έφθασαν στην περιοχή γύρω στο 1880-1890, καθώς και κάποιες οικογένειες Αρμενίων.

Ένα χωριό με πολύ πλούσια και ανόθευτη παράδοση με μεγάλη ιστορία από αρχαιοτάτων χρόνων φθάνοντας ως και στην πλούσια  δράση, του περασμένου αιώνα, στους αγώνες για ανεξαρτησία και ελευθερία από τους ζυγούς Βουλγάρων και Τούρκων.

ΕΘΙΜΑ -ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ

Το έδαφος κάτω από την εκκλησία ήταν ανώμαλο και κατηφορικό, για αυτό οι άνδρες του χωριού έφεραν από το βουνό πέτρες και έχτισαν ένα ψηλό τοίχο και σχηματίστηκε τότε ένας μεγάλος λάκκος. Το λάκκο αυτόν τον γέμισαν με πέτρες και χώμα που κουβαλούσαν από το βουνό με τις πλάτες, μέσα σε σακιά και καλάθια και έκαναν το Μεσοχώρι τους δηλ. την πλατεία του χωριού.

Στο Μεσοχώρι γίνονταν τα γλέντια τους, οι γάμοι τους και οι χοροί τους. Αυτό ήταν το κέντρο διασκέδασης. Κάθε απόγευμα Κυριακής οι γυναίκες στολισμένες μα τα φλουριά τους, οι άνδρες με τα πιστόλια και μαχαίρια στο ζωνάρια τους, έβγαιναν για χορό.

ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΜΕΡΑΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Την Τρίτη μέρα του Πάσχα, μετά την θεία λειτουργία, έβγαζαν όλα τα εικονίσματα της εκκλησίας στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου και έκαναν αγιασμό.

Σε λίγο θα άρχιζαν οι δουλειές στα χωράφια τους και κυρίως η καλλιέργεια του καπνού . Ήταν ένα είδος λιτανείας. Παρακαλούσαν το θεό για καιρούς ειρηνικούς και εφορία της γης για βροχές και υγεία. Μετά την τοποθέτηση των εικόνων στην θέση τους, πήγαιναν όλοι στο Μεσοχώρι και χόρευαν.

Το έθιμο συνεχίζεται και σήμερα με μόνη διαφορά ότι τα εικονίσματα τα πηγαίνουν απέναντι στα ¨Μαζίδια¨. Στο μέρος αυτό οι Τούρκοι είχαν ένα δικό τους προσκυνητάρι αφιερωμένο στον Χατζή Μπαμπά αλλά το έκαψε ο Καραβασίλης Νάσος από εκδίκηση, γιατί τον χτύπησε ένας Τούρκος. Περιφραγμένος ο χώρος του Χατζή Μπαμπά διακρίνεται μέχρι σήμερα. Την πρόταση για μεταφορά στα ¨Μαζίδια¨ την έκανε ο Κοτζαμπάσης κατά το 1917-18. Είχαν σκοτώσει τον Ανδρίκο Καραμπερίδη και οι γυναίκες όταν έβγαζαν τις εικόνες για αγιασμό, έτρεχαν στον τάφο και θρηνούσαν. Ακούγονταν περισσότερο τα μοιρολόγια και τα κλάματα παρά η ακολουθία του Αγιασμού, γι’ αυτό αποφάσισαν να μην ξαναπάνε αυτήν την ημέρα στον Άγιο Ιωάννη.

Εκτός από τις Κυριακές , το Πάσχα, τους αρραβώνες και τους γάμους διασκέδαζαν και στα πανηγύρια(των Ταξιαρχών στις  8 Νοεμβρίου, του Αγίου Αθανασίου στις 18 Ιανουαρίου, στο γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη στις 24 Ιουνίου και στο μεγάλο πανηγ΄ύρι στις 15 Αυγούστου στην ¨Παναγίτσα¨.

ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

1.ΝΕΚΡΟΦΊΛΗΜΑ

Το πρώτο τραγούδι που χορεύονταν ήταν το Νεκροφίλημα. Μια μεγάλη Πέμπτη ένας νέος φίλησε μια νεκρή νέα, που ξέθαψε το άλογό του σκάβοντας με τα πόδια του. Όταν το Πάσχα ο νέος πήγε στην εκκλησία , τα κεραμίδια και τα παραθυρόφυλλα παίρνουν ψυχή , τρίζουν, γκρεμίζονται, γιατί δεν θέλουν να τα πλησιάσει ένας αμαρτωλός και έτσι  αυτός αναγκάζεται  να εξομολογηθεί το αμάρτημά του για να σταματήσει το κακό και να τον δεχτεί μέσα η εκκλησία.

Στον κύκλο πρώτα χορεύουν οι άνδρες με τα χέρια κάτω και ακολουθούν οι γυναίκες με λαβή αγκαζέ. Το τραγούδι είναι αντιφωνικό, όπου ένας τραγουδά και οι άλλοι επαναλαμβάνουν.

2.Ο ΔΡΑΚΟΣ

Το δεύτερο τραγούδι αναφέρεται σε κάποιο δράκο, ίσως έχει σχέση με τον δράκο του Αγίου Γεωργίου, αφού αυτές τις μέρες γιορτάζει ο Άγιος, τον οποίο παρακαλούν να αφήσει ελεύθερο το νερό. Με τον τρόπο αυτόν παρακαλούν να βρέξει γιατί σε λίγο θα άρχιζαν οι καπνοφυτείες και τους χρειάζονταν πολύ νερό. Δυστυχώς  από το τραγούδι αυτό, που ήταν πολύ μεγάλο, διασώθηκαν μόνο τρείς στροφές. Η διάταξη στον χορό είναι δύο ομόκεντροι κύκλοι με τους άνδρες από έξω και τις γυναίκες από μέσα  και λαβές των χεριών για τους άνδρες από τους ώμους και τις γυναίκες με λυγισμένους τους αγκώνες.

3.Η ΒΑΓΙΩ

Το τρίτο τραγούδι μιλά για κάποια νέα, την Βαγιώ, που είναι κλεισμένη στο σπίτι και ασχολείται με τον αργαλειό και το κέντημα(έτσι περνούσαν την μέρα τους τα κορίτσια στο σπίτι), ενώ την παρακαλούν να βγει έξω να πάει και στην εκκλησία.
Η διάταξη στον χορό είναι δύο ομόκεντροι  κύκλοι με τους άνδρες από έξω και τις γυναίκες από μέσα και λαβή των χεριών από τους ώμους. Το τραγούδι είναι αντιφωνικό, όπου ένας τραγουδά και οι άλλοι επαναλαμβάνουν.

4.ΤΑ 24 ΓΡΑΜΜΑΤΑ(ΕΡΩΤΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ

Ένα είδος τραγουδιού όπου ο κάθε στίχος αρχίζει με άλλο γράμμα της αλφαβήτου και φθάνει ως το Ω. Τέτοια τραγούδια συναντούμε και σε άλλα μέρη της Ανατολικής Μακεδονίας. Οι χορευτές και οι χορεύτριες ακολουθούν τις οδηγίες των στίχων κάνοντας αυτό που λέει ο τραγουδιστής-χορευτής. Ήταν τραγούδι που λεγόταν σε όλες τις περιστάσεις.

5.ΣΥΡΤΟΣ

Χόρευαν τραγούδια σε επτάσημο και σε τετράσημο ρυθμόμε τα βήματα του συρτού όπως αυτός χορεύεται και στο Παγγαίο και στις γύρω περιοχές με μια μεγάλη γκάμα τραγουδιών όπως Ντόπια, Θρακιώτικα, Μικρασιάτικα,κ.α.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ

Τα 24 γράμματα

Α    Άχ, χείλι μου μελαχροινό, κόρη μ΄, για σένα τ΄αρχινώ.
.     Αηδονάκι μου καημένο, στα δεινά βασανισμένο

Β    Βουρλίζομαι, όταν σε δω, κόρη μου, μέσα στο χορό.
.      Βουρλίζεσαι και τι δα να κάνεις; Πάλι εσύ τον νου σου χάνεις.

Γ    Γυρίζω βράδυ και πρωί, κόρη μ΄, να σ΄έυρω μοναχή
.     Γύριζε, κατακαημένε, στα δεινά βασανισμένε

Δ    Δυό ματάκια π΄αγαπώ δεν είναι δω να τα χαρώ
.     Δύο μάτια με πλανεύουν, μέρα νύχτα με παιδεύουν.

Ε    Έ δες τα πως προβάλανε κι από το νου  με βγάλανε.
.     Έ, καημένε, ετρελάθης; δι΄εμένα εμαράθης;

Ζ    Ζητώ να μου την δώσετε, να μη με θανατώσετε.
.     Ζήτησέ με για να γιάνω να μην πέσω και πεθάνω.

Η    Η μάνα σου είναι αφορμή που δεν σε βρήκα μοναχή.
.     Η κατάρα μου να πιάσει τα παιδιά της να τα χάσει.

Θ    Θάνατο άδικο να δω, αν ίσως και δεν σ΄αγαπώ.
.      Θάνατο πικρό να λάβω, αν ίσως και δεν σε πάρω.

Ι    Ιδέστε τι με κάνανε κι από το νου με βγάλανε.
.    Ιδέστο, όμορφη σελήνη, για τ΄εσένα έχω μείνει.

Κ    Κόκκινο χείλι κρεμεζί και ποιος  το δει δεν το φιλεί;
.     Κόκκινα χείλη κι αν έχω, ξεταστή κανέν΄δεν έχω.

Λ    Λάμπεις κι αστράφτεις σαν γυαλί, σαν το Βενέτικο φλουρί
.     Λάμπεις τη νύχτα σαν ημέρα, ώ χρυσή μου περιστέρα

Μ    Μίλα με να σε μιλώ, να δουν τα μάτια μας τα δυό.
.      Μίλησέ με για να γιάνω, να μην πέσω και πεθάνω.

Ν    Νυχτώνει και σ΄αφήνω γειά, πάω με πόνο στην καρδιά.
.     Νύχτα κι αν είναι ξημερώνει, η αυγή το φανερώνει.

Ξ    Ξημέρωσε και το πρωϊνό, την πέρδικά μου καρτερώ.
.     Ξημερώνει και βραδιάζει, κάθε νιός πάει πλαγιάζει.

Ο    Όμορφα λογάκια λές, που ναι γεμάτα μαριολές
.      Όμορφα λόγια σαν λέγω, τι με τυραννείς και κλαίγω;

Π    Πουλάκι μου μελαχροινό, έμπα και συ μες΄το χορό.
.     Πιάσε με θερμά απ΄το χέρι, ώ γλυκό μου περιστέρι.

Ρ    Ροδόσταμος μου μύρισε, η αγάπη μου πλησίασε.
.     Ροδόσταμος παντού μυρίζει, η αγάπη τριγυρίζει.

Σ…..Τ…..Υ…….Φ….Χ…

Ψ    Ψηλή λιγνή μου πέρδικα, στα χέρια σου μπερδεύτηκα.
.      Ψηλό λιγνό μου κυπαρίσσι, σύ εισ’ ΄Ανατολή και Δύση.

Ω      Ώ! τ΄ωμέγα τελειώνει, η αγάπη μου στεριώνει.
.       Ώ! τ΄ωμέγα τελειώνει, ας λαλήσει κι άλλο αηδόνι.

Νεκροφίλημα

Ήρθε, μάνα μ’, η Άνοιξη, ο Μάης, το καλοκαίρι,
που πρασινίζουν, μάνα μ’, τα βουνά και λουλουδίζουν οι κάμποι.
Ήρθε μάνα μ’, και το Βαγιώ και η Μεγάλη Πέμπτη,
που κοινωνούν, μάνα μ’, οι έμορφες και τ’ άξια παλικάρια.
Ήρθε, μάνα μ’, κι η Λαμπροκυριακή και ο Καλός ο Λόγος.
Η μάνα αλλάζει το υιό κι η αδελφή τον ζώνει.
Βάζει, μάνα μ’, τα ρούχα πράσινα, ζουνάρι μουκαδένιο.
Σαν κίνησαν, μάνα μ’, και πήγαιναν, να παν να προσκυνήσουν ,
μπροστά, μάνα μ’, πααίνει η μάνα του κι η αδελφή κατόπι.

Ο δράκος

Κάτω στον άγιο Θεόδωρο, στον άγιο Κωνσταντίνο
πανηγυρίτσι γίνονταν, μεγάλο πανηγύρι.
Ο κόσμος ήτανε πολύς και το νερό ήταν λίγο.
Δράκος κρατάει το νερό κι ο κόσμος κινδυνεύει.

–Απόλα, Δράκε, το νερό να πιει το πανηγύρι
να πιει τ’ αφέντη τ’ άλογο, να πιει και να γεμίσει.

Η Βαγιώ

–Βαγιώ μ’, δεν πας στην εκκλησιά, Βαγιώ μ’, πανάθεμά σε,
να πας να προσκυνήσεις, Βαγιώ μ’, πανάθεμά σε,
μόν’ μπαίνεις, βγαίνεις και τηράς, Βαγιώ μ’, πανάθεμά σε,
τηράς τα παλικάρια;

–Το παλικάρι που τηρώ θελ’ όμορφο κοράσι
να ξέρει ρόκα κι αργαλειό, να ξέρει να κεντάει.

–Ανάθεμα στη μάνα σου που σ΄έμαθε στον αργαλειό
που σ΄έμαθε να υφαίνεις, Βαγιώ μ’, πανάθεμά σε.

–Το κέντημα είναι γλέντημα κι η ρόκα είναι σεργιάνι.

–Κι ο έρημος ο αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη.

Κι άντε γεια σας, βρε παιδιά.